W. B. Yeats – Leda and the Swan

LEDA AND THE SWAN

A sudden blow: the great wings beating still
Above the staggering girl, her thighs caressed
By the dark webs, her nape caught in his bill,
He holds her helpless breast upon his breast.

How can those terrified vague fingers push
The feathered glory from her loosening thighs?
And how can body, laid in that white rush,
But feel the strange heart beating where it lies?

A shudder in the loins engenders there
The broken wall, the burning roof and tower
And Agamemnon dead.
                                         Being so caught up,
So mastered by the brute blood of the air
Did she put on his knowledge with his power
Before the indifferent beak could let her drop?

De feministische kritiek op dit gedicht richt zich op de verheerlijking van de verkrachting in de macht en sensualiteit van de gevederde verkrachter, en daarnaast op het gegeven dat volgens de auteur de vrouw een beetje geweld blijkbaar wel lekker vindt. Erger nog, het laat haar delen in “his knowledge”. Nou ja, feministen zijn altijd op zoek naar de gewelddoener in de man en misschien moeten we er niet al te veel waarde aan hechten.

Dat werkwoord “put on” in de voorlaatste regel is wat onverwacht. Peter Verstegen wijst erop dat het mogelijk een verwijzing is naar een bijbeltekst over de nieuwe, christelijke mens (Kol. 3:9-10): “… that ye have put off the old man with his deeds. And have put on the new man which is renewed in knowledge“, kennis die in een Nederlandse bijbelvertaling “de nieuwe mens aangedaan heeft”. Mogelijk…

Hoe het ook zij, mij lijkt het duidelijk dat vooral de mysticus en de politicus Yeats hier aan het woord zijn.

Zeus verkrachtte en bevruchtte Leda in de gedaante van een zwaan. Uit dat huwelijk kwamen geen bijzonder prettige kinderen voort. De dochters Klytaimnestra en Helena zouden de oude Griekse orde omverwerpen, in een reeks van bloedige gebeurtenissen.

De mysticus wijst op een een verbintenis tussen het goddelijke en het menselijke, geestelijk en op z’n minst in de poëzie ook vleselijk, en hoe die leidt tot inzicht, kennis.

Het gedicht stamt uit het interbellum. De eerste versie zou geschreven zijn in 1922, tijdens de Ierse burgeroorlog. Door de naam Agamemnon te noemen verwijst de policus Yeats expliciet naar de gevolgen van deze conceptie: aan de huidige orde der dingen komt spoedig een eind. Bloedig. Die orde bestaat voor hem uit de waarden van de christelijke beschaving.

Het gedicht is door en door Europees. Het beeld is geen vondst van de dichter zelf, maar een iconografisch motief dat steeds weer terugkeert in de geschiedenis, ouder dan Jezus aan het kruis: de bestialiteit van Leda en de zwaan.

Na de middeleeuwen zien voor het eerst weer een volledig gewillige Leda bij Michelangelo. Waar Da Vinci’s Leda haar gezicht nog plagerig afwendt om oraal contact te voorkomen, heeft die van Michelangelo geen enkele remming meer. Ook zijn zwaan drukt de cloaca expliciet in haar schaamstreek, zij het discreet bedekt door een verenwaaier, en ook het oraal contact wordt door haar niet geschuwd.

Een overzicht van Leda en de zwaan in de beeldende kunst vinden we bijvoorbeeld bij mevrouw “Silent Porn Star” (met onderaan een link naar meer).

Mij intrigeert de sculptuur in het Scindia Museum te Gwalior, India. Het is dynamisch als een gedicht van Yeats. Is het negentiende-eeuws? Twintigste-eeuws? Er ontbreekt een duim, het beeld lijkt zich in een soort terrarium te bevinden dat in een slecht verlichte ruimte staat, langs een muur met een afschuwelijke, oosterse betegeling. Wie is de kunstenaar? Hoe komen Leda en haar zwaan in India terecht? Wie het weet mag het zeggen.