Lateraliteit

Steeds vaker gebeurt het, als ik een poging doe om mijn verstand te gebruiken en ergens iets zinnigs over te zeggen, dat ik het verwijt krijg dat ik mijn linkerhersenhelft te veel gebruik. Die opvatting komt uit de wereld van coaching en NLP, en is inmiddels bijna gemeengoed geworden in het kantoorleven van de kleinburger. Volgens NLP is creativiteit een functie van de rechterhersenhelft en rationeel denken een functie van de linker. Om creatief (“outside the box“) te denken zul je daarom je rechterhersenhelft moeten stimuleren met allerhande uit de lucht gegrepen technieken. Het gaat zo ver dat soms wordt beweerd dat de dominantie van de linkerhersenhelft bepalend was voor het verloop van de twintigste eeuw.

Het is niet louter een ongefundeerde opvatting, maar een regelrechte leugen: we weten dat het brein zo niet werkt. Taalfuncties zitten bij de meeste mensen voornamelijk links, maar ze kunnen evengoed rechts zitten, als een natuurlijke variatie of om schade aan de linkerkant te compenseren. Ruimtelijk-visuele functies zitten op vergelijkbare wijze vaker meer rechts dan links. Rationeel denken en creativiteit zijn complexe begrippen, en in ieder geval zijn beide hersenhelften erbij betrokken. Er is geen enkele verband tussen een vermeende hemisferische dominantie en de vermeende vaardigheden van een gezond persoon.

Waarom is dit relevant? Het gaat niet om zomaar wat charlatanerie in de marge waarmee de kleinburger zich onledig houdt, “inzicht” verwerft en “met zichzelf geconfronteerd wordt,” maar om een sektarisch gedachtegoed waarvan een belangrijk deel van de samenleving is doortrokken. Stel, u komt op voor een sollicitatiegesprek. Dat is iets van levensbelang. De hypotheek van de Vinexwoning moet betaald worden, het gezinnetje onderhouden en buiten die Toyota Prius kunt u eigenlijk ook niet. Zit u tegenover een manager of personeelsfunctionaris met een NLP-achtergrond, dan bent u aan de goden overgeleverd. Aan de hand van uw bewegingen (vooral die van uw ogen) zal beoordeeld worden welke “representatiesystemen” u gebruikt, welke hersenhelft bij u dominant is en in hoeverre dat allemaal aansluit bij de functie-eisen. (Omgekeerd kunt u er natuurlijk zelf uw voordeel mee doen, door NLP-sites af te struinen en na te gaan welke bekken u precies moet trekken om een goede kans te maken.)

Een aantal jaar heeft op het Internet de onderstaande animatie gecirculeerd, die we kennen als de spinning girl illusion. Deze werd nu gepresenteerd als een test om je hemisferische dominantie te bepalen. Draait het meisje linksom, dan domineert je linkerhersenhelft en ben je logisch, rationeel, praktisch, gericht op feiten en veiligheid, enzovoorts. Draait het meisje rechtsom, dan ben je een creatieve geest met visie, holistisch ingesteld en de hele reutemeteut. Ook vermeldt de test dat het meisje voor de meeste mensen linksom draait. Ergo, de coaches hebben nog veel missiewerk te verrichten.

Wat er werkelijk aan de hand is heeft niets met lateraliteit te maken. Het visueel systeem mist in het silhouet de derde dimensie, de depth cue, en forceert noodgedwongen een interpretatie van het waargenomene. Als u zich concentreert kunt u zelf de draairichting omkeren. (Voor NLP’ers moet dat het einde zijn: door concentratie zelf bepalen welk “representatiesysteem” domineert!)

Via neurologicablog kwamen we er nog een tegen: vind de man in de koffiebonen. Vindt u de man binnen drie seconden, dan is uw rechterhersenhelft buitengewoon ontwikkeld. Heeft u tussen drie seconden en een minuut nodig, dan is uw rechterhersenhelft normaal.

Uiteraard is dit geen gevalideerde test. Het is onmogelijk om op grond van één zoekplaatje iets te zeggen over iemands kwaliteiten, die sowieso weinig tot niets met de lateraliteit van het brein te maken hebben. Bovendien is het paradigma gammel: de proefpersoon heeft geen idee of hij naar een speld in een hooiberg of naar een patroon in de bonen moet zoeken.

Ik vond de man binnen luttele seconden en ik vermoed dat dat voor de meeste mensen geldt. Voor de NLP-volgelingen is dat mogelijk een aanwijzing dat ik helemaal klaar ben voor de holistische rijkdom van geest in het nieuwe tijdperk van inzicht en creativiteit.

Rationalisering

Steeds vaker gebeurt het, als ik een poging doe om mijn verstand te gebruiken en ergens iets zinnigs over te zeggen, dat ik direct het verwijt krijg dat ik “rationaliseer.” Dat is enigszins verontrustend. Eeuwenlang hebben we ervoor gestreden om ons verstand vrijelijk te mogen gebruiken, de vruchten daarvan te plukken en waar mogelijk kennis te vermeerderen. Het lijkt er sterk op dat daar nu iets grondig mis mee is en dat we terug moeten naar de middeleeuwen.

Wat is rationalisering? Het begrip stamt uit de psychoanalyse. Daarin is het een afweermechanisme waarmee iemand gemaakte keuzes probeert te legitimeren. Iemand doet een miskoop, maar komt daarmee in het reine door er vermeend rationele argumenten bij te slepen. Bijvoorbeeld: iemand koopt een fles nep-absint voor 200 euro (zijn naam zou Hafid Bouazza kunnen zijn) en beredeneert dan dat hij voor dat geld wel het echte spul heeft, waaraan hij de ware absintervaring kan beleven. Ondertussen heeft hij slechts voor duur geld een fles op alcohol getrokken kruidenthee gekocht.

In de moderne psychologie kennen we dit als cognitieve dissonantiereductie. Veel ellende in het leven is terug te voeren op onjuiste keuzes en opvattingen, maar door voor jezelf die keuzes te rechtvaardigen als de beste onder de gegeven omstandigheden kom je ermee in het reine. De dissonantie tussen opvatting en werkelijkheid valt weg.

Daar gaat het echter volstrekt niet om bij het modieuze verwijt dat je rationaliseert. De term komt nu uit de wereld van coaching en NLP, en heeft weinig te maken met academische psychologie. Zover ik in de gauwigheid heb kunnen nagaan stamt de NLP-versie van rationalisering van de gezinstherapeute Virginia Satir. Rationalisering wil volgens haar zeggen dat je logische en redelijke gedachten laat prevaleren boven je gevoelens, boven wat je “hart” je ingeeft, om anderen te tonen hoe intelligent je bent. Op die manier wordt het begrip ingezet in de aanval tegen alles wat redelijk is.

Coaches hebben daar alle belang bij. Door de rede buitenspel te zetten beschermen ze hun eigen leer van dwalingen. Wie zijn verstand gebruikt doorziet de sofismen van de leer, wie zijn verstand gebruikt ziet de ijdelheid van de beoogde doelstellingen en wie zijn verstand gebruikt is minder ontvankelijk voor esoterie. Veel meer dan verkapte esoterie is het gedachtegoed van die coaches immers niet.

Gaan we terug naar het oorspronkelijke begrip rationalisering, dan zijn het de coaches zelf die rationaliseren: zij voeren redenen aan om hun onredelijke opvattingen te legitimeren, om naar uw hart en vooral naar hen te luisteren, in plaats van naar uw verstand. Doet u dat niet! Uw verstand is wat u voor heeft op uw mededieren. Gebruikt u het om uw mislukkingen onder ogen te zien en te redden wat er te redden valt!

Voorrechten en mogelijkheden

Als kind werd mij voorgehouden dat met het opleidingsniveau het aantal mogelijkheden in het leven zou toenemen. Dat zouden dan voornamelijk beroepskeuzemogelijkheden zijn, neem ik aan. Ik herinner me nog goed hoe een onderwijzer op het bord een soort staafdiagram tekende, waarin de hoogte van de staven stond voor de mogelijkheden die een onderwijsniveau bood: een onaanzienlijk blokje voor de LTS, een fiere balk voor de HAVO, een toren voor het VWO.

Toegegeven, ik gebruik mijn academische graad nog steeds om deuren te openen, maar mijn ervaring was bijna exact omgekeerd aan het bovenstaande. Terwijl mijn opleidingsniveau toenam bleven de vrijheidsgraden jaar na jaar wegvallen uit mijn bestaan. De ene deur naar de andere werd dichtgesmeten. Toen ik aan de eindstreep kwam waren er geen mogelijkheden meer over. De deur naar het leraarschap stond nog op een kier en die trok ik ook maar dicht, want als er in al die jaren een ding echt duidelijk was geworden, dan was het wel dat ik totaal ongeschikt was voor het onderwijs.

Ik kon alleen nog mijn schouders ophalen en proberen om met wat mij aan levensenergie restte zelf een nieuw bestaan te ontwerpen. Dus dat heb ik maar gedaan.

Klei

Nicolaas Klei-wijn: betaalbare maar obscene wijn, waarin geuren en smaken, uit druif en hout, elkaar zinverdovend overschreeuwen. In die obsceniteit het tegenovergestelde van het Franse “piquette.” Niet geschikt als tafelwijn, omdat geen smakelijk eten ertegen is opgewassen. Wel geschikt om te degusteren en om in meer of minder interessante bewoordingen te omschrijven wat je allemaal ervaart. Vanaf ongeveer een halve liter geschikt om in pijnlijke krampen in de plee te braken. Overdosering te behandelen met ibuprofen en veel water of sterke drank. Synoniem: kaaskoppenwijn. Hyponiem: omfietswijn. Hyperoniem: bocht.

Nederlands onderwijs

“Het onderwijs hoort een nationale bevoegdheid te blijven, waarover de Europese Unie geen zeggenschap hoort te hebben. […] In Nederland maken we zelf uit hoe we ons onderwijs regelen.” Boodschappen met een dergelijke strekking hoor ik met enige regelmaat. Dit citaat komt uit het verkiezingsprogramma van de SP.

De meeste hoogopgeleide Nederlanders die ik ken, van mijn leeftijd of jonger, zijn niet in staat om een regelmatig werkwoord in hun eigen taal te vervoegen. Aan de zuidgrens neemt het aantal Nederlanders dat kun kinderen naar een Belgische school stuurt nog altijd toe. De Nederlandse grensarbeiders in Duitsland sturen hun kinderen naar Duitse scholen. Ik heb de stof van het Abitur bestudeerd, ben onder de indruk van de breedte en de diepte ervan en beken dat ik met het VWO-onderwijs dat ik heb genoten schamel bedeeld ben. Nederlandse artsen en ingenieurs komen in Duitsland moeilijk aan de bak omdat ze ondergekwaliceerd zijn naar Duitse maatstaven. Dat belemmert de economische ontwikkeling van Nederlands-Duitse Euregio’s (Nederlands argument: die Duitsers erkennen onze diploma’s niet). Uitzonderingen worden gemaakt voor Nederlandse medisch specialisten, bij personeelstekorten in de gezondheidszorg.

Ik weet eerlijk gezegd niets van onderwijs, dus ik kan me er moeilijk een gedegen mening over vormen, maar op de een of andere manier voelt dat Nederlandse “handen af van ons onderwijs” toch oncomfortabel aan.